Stimuleren, Waarderen en Erkennen

Op 5 november 2021 hield prof. Dr. Desirée Joosten – Ten Brinke haar inaugurale rede als hoogleraar Leren van Volwassenen aan de Open Universiteit. In de inleiding van het boek dat ter gelegenheid hiervan is uitgebracht schrijft Desirée hierover het volgende.

“Mijn leerstoel Leren van Volwassenen gaat over ons allemaal. Volgens mij is hier vandaag niemand aanwezig die niet onder de doelgroep valt. Ik hoop dan ook dat u zich in mijn rede herkent, maar ook dat u vandaag wat nieuws leert. Want dat leren staat centraal in mijn rede.

De afgelopen twee jaar stonden in het teken van de Covid-19 pandemie. Deze pandemie heeft enorme gevolgen gehad voor het onderwijs en het leren. Het betekende aanpassingen van onderwijs- en toetsprogramma’s, vroeg om andere didactische en pedagogische vaardigheden van docenten en had enorme gevolgen voor de context waarin geleerd moest worden. Het betekende echter niet dat het leren stopte. Leren op de werkplek werd leren vanaf de thuiswerkplek, de gewoonte om boeken te lenen bij een bibliotheek werd vervangen door het digitaal downloaden van boeken of online kopen van boeken, en een tentamen in een studiecentrum werd een thuistentamen met online surveillance. Misschien werd er zelfs wel meer geleerd en zijn er nieuwe interesses gewekt.

In deze rede neem ik u mee in de theoretische achtergrond van het leren van volwassenen. Ik ga in op het stimuleren van leren in onderwijs en op de werkplek, en op het belang van het waarderen en erkennen van leren. Technologisch innovaties beïnvloeden de wijze waarop we leren en de mogelijkheden om het leren te stimuleren.“

Jan Jacobs, redactielid van Examens heeft enkele quotes uit de rede van Desirée geselecteerd die de kern beschrijven. De hele rede is hier te vinden.

“Het ideaal van de overheid is dat een leven lang ontwikkelen resulteert in vitale burgers die flexibel en duurzaam inzetbaar zijn in het maatschappelijk leven en op de arbeidsmarkt en dat uitval uit de arbeidsmarkt en het maatschappelijk leven voorkomen wordt.”

“Bij een leven lang ontwikkelen gaat  het om het stimuleren van formeel, non-formeel en informeel leren. Deze drie vormen worden van elkaar onderscheiden door hun context, intentie, structuur en de aanwezigheid van certificering.”

“Formeel leren, gebaseerd op het verwerven van competenties, kennis, vaardigheden en attitudes met bijbehorende certificaten, is institutioneel; dat wil zeggen dat leren het doel is en niet een incidenteel resultaat. Formeel leren vindt plaats in onderwijs- of opleidingsinstellingen, meestal met een vooraf beschreven curriculum en gericht op een kwalificatie met civiel effect.

Ook non-formeel leren wordt gekenmerkt door een intentioneel leerdoel binnen een gestructureerde context, zoals een school of een in-company-training, maar er is dan geen wettelijk of maatschappelijk vastgelegde certificering. De derde vorm, informeel leren, is onopzettelijk, ongestructureerd, en leidt niet tot certificering. Het gebeurt dan op eigen initiatief, individueel of collectief, zonder van buitenaf opgelegde criteria of de aanwezigheid van een institutioneel erkende docent. Het informeel leren kan gezien worden als het leren dat continu aan de gang is als gevolg van dagelijkse activiteiten gerelateerd aan werk, gezin, gemeenschap of vrije tijd. In organisaties is ongeveer 60 tot 80 % van de leerprocessen informeel.”

“Merriam en Baumgartner (2020) onderscheiden drie kenmerkende verschillen tussen het leren van volwassenen en het leren van kinderen en adolescenten. Ten eerste zijn leefwereld en persoonlijke ervaringen een belangrijke bron waaruit volwassenen hun hele leven putten. Een tweede kenmerkend verschil is de context waarin geleerd wordt. Ten derde kan een onderscheid gemaakt worden ten aanzien van het leerproces van volwassenen en jongeren. Met name de snelheid en de betekenis van dat wat geleerd moet worden, verschillen.”

“Intrinsieke motivatie is de basis van het goed kunnen combineren van werk en leren.”

“Het leren van volwassenen is in eerste instantie een persoonlijk proces.”

“Een sterke leercultuur binnen een bedrijf of organisatie met aandacht voor competentieontwikkeling van werknemers zou een vanzelfsprekend onderdeel van de bedrijfsvoering moeten zijn, aangezien het voorwaardelijk is om te kunnen innoveren, adaptief en competitief te blijven in de steeds veranderende omgeving.”

“Formatief evalueren draagt bij aan een verhoogde motivatie, zelfregulatie en het nemen van eigen regie over het leerproces.”

“Op het moment dat onderwijsinstellingen, werkgevers en werknemers zich allen bewust zijn van het belang van leven lang ontwikkelen is het nodig dat de aansluiting tussen het formeel, non-formeel en informeel leren goed geregeld is. Lerenden hebben inzicht nodig in het aanbod van bij- en omscholing dat aansluit op hun competenties en ontwikkelingsbehoefte.”

“Een belangrijk onderdeel van leven lang ontwikkelen is dat werkgevers, opleidingen en werknemers het leren, de competentieontwikkeling, zichtbaar maken (valideren) en erkennen.”

“EVC biedt potentieel voordelen voor volwassen lerenden. Het zorgt voor een betere aansluiting tussen onderwijsprogramma’s en de arbeidsmarkt, legt de nadruk op een leven lang en flexibel leren, en verhoogt potentieel de efficiëntie voor deeltijd lerenden door hun programma’s in te korten en de belemmeringen om te studeren of de cursuskosten te verminderen.”

“Het doel van mijn leerstoel is te komen tot inzichten hoe we dit leven lang ontwikkelen kunnen stimuleren, waarderen en erkennen.”